AVRUPA BİRLİĞİNDE KADIN VE ERKEKLER İÇİN FIRSAT EŞİTLİĞİ ANLAYIŞI
1-AB’de kadın ve erkeklere eşit davranma ilkesinin sağlanmasına yönelik yasal çerçeve;
Kadın ve erkekler için fırsat eşitliğinin sağlanması, AB’nin sosyal politikası kapsamında ele alınmaktadır. Kadın ve erkeklere eşit fırsatlar tanınması, demokrasinin temel prensibi olarak görülmekte; Birliğin, gelecekte ekonomik başarı ve sosyal bir bütünlük sağlayabilmesinin çok önemli bir unsuru olarak kabul edilmektedir.
Kadın ve erkeklere eşit olanaklar sağlanmasına ilişkin Topluluk Politikası, 1957 yılında Roma Antlaşmasının 119. maddesinde “aynı işte çalışan kadın ve erkek işçilere eşit ücret ödenmesi” prensibinin yer alması ile başlamıştır. 1970’li yılların başlarından itibaren AB Komisyonu, gerek hazırladığı direktif taslakları gerekse bilinç arttırma kampanyaları ve bu konudaki çalışmaları destekleme yoluyla, konuyu sadece Birliğe Üye Ülkeler düzeyinde değil bölge ülkelerinin de gündemine taşımıştır. AB, Maastricht ve Amsterdam Antlaşmalarıyla, kadın ve erkeklere eşit fırsatlar sağlanması gereğini çalışma hayatının dışındaki sosyal ve siyasal alanlara da taşımıştır.
1970’li yıllarda AB Komisyonu, 1974’deki Sosyal Politika faaliyet Programını ve 1975 yılındaki çalışma hayatında kadın ve erkeklere muamele eşitliği memorandumunu (muhtıra) temel alarak ve yukarıda sayılan anlaşmalara dayanarak hazırladığı kadın erkek fırsat eşitliğine yönelik çok sayıdaki direktif taslağını Avrupa Birliği Konseyine sunmuştur. Bu taslaklardan;
* 1975 yılında çıkarılan kadın ve erkek çalışanlara eşit ücret ilkesinin uygulanması hakkındaki (75/117/EEC) sayılı direktif,
* 1976 yılında çıkarılan işe alınma, mesleki eğitime giriş ve çalışma şartlarında kadın ve erkekler arasında eşit muamele sağlanması hakkındaki (76/207/EEC) sayılı direktif ve bu direktifi değiştiren 2002/73/EEC sayılı direktif
* 1978 yılında çıkarılan sosyal güvenlik alanında kadın ve erkeğe muamele eşitliği hakkındaki (79/7/EEC) sayılı direktif
* 1986 yılında çıkarılan Tarım da dahil bağımsız çalışan kadınların hamilelik ve analık dönemlerinde korunması ve tarım da dahil bağımsız çalışan kadın ve erkeğe eşit muamele prensibinin uygulanmasına ilişkin 86/613/EEC sayılı direktif
* 1986 yılında çıkarılan sosyal güvenlik sistemlerinde kadın ve erkeğe muamele eşitliği prensibinin uygulanması hakkındaki (86/378/EEC) sayılı direktif
* 1992 yılında çıkarılan doğum iznini düzenleyen (92/85/EEC) sayılı direktif
* 1996 yılında çıkarılan ebeveyn iznini düzenleyen (96/34/EC) sayılı direktif
* 1986’da çıkarılan sosyal güvenlik sistemlerinde kadın ve erkeğe muamele eşitliği prensibinin uygulanmasını sağlayan direktifi değiştiren (96/97/EC) sayılı direktif.
* 1997’de çıkarılan cinsiyete dayalı ayrımcılık durumları konusunda kanıt yükümlülüğü hakkındaki direktif (97/80/EC) Konsey tarafından kabul edilmiş, üye devletlerden ve aday ülkelerden bu alanlarda ulusal yasalarını söz konusu direktiflere uygun olarak düzenlemeleri istenmiştir. Ancak toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına yönelik olarak çıkarılmış direktifler, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan şikayetler dikkate alınarak değiştirilmektedir. Örneğin annelik izni ve ebeveyn iznini düzenleyen direktifler ile ilgili olarak yeni düzenlemeler yapılmaktadır.
Ayrıca AB mevzuatını hayata geçirebilmek için, Konsey direktiflerini takip etmenin yanı sıra, Konsey ile Komisyon’unkonuyla ilgili çıkardığı kararları ve tavsiye kararlarını, Konsey’in ilkekararlarını ve sonuç belgelerini ve Komisyon tebliğlerini takip etmek de gerekmektedir.
2- Eşit fırsatların sağlanmasına yönelik Birliğin stratejisi bağlamında, toplumsal cinsiyet eşitliği politikalarının ana plan ve programlara yerleştirilmesi (Gender Mainstreaming)
Hükümetlerin ve toplumun diğer aktörlerinin politika ve programlarını oluştururken Toplumsal Cinsiyet Eşitliği bakış açısı ile davranmaları gereği ve bunun için kararlarını almadan önce kadın ve erkeklerin bu kararlardan nasıl etkileneceklerini analiz etmeleri konusu 1995 yılında Pekin Eylem Platformunda kabul edilmiştir.
Birleşmiş Milletler düzeyinde ele alınan konu, AB gündemine, Avrupa Birliği Komisyonunun 1996 yılında kabul ettiği “Birliğin tüm politika ve faaliyetlerinin kadınlar ve erkekler için fırsat eşitliği anlayışı ile düzenlenmesi” [COM(96)67 final] tebliği ile getirilmiş, Amsterdam Antlaşması(2.10.1997) ile yasal temeli oluşturulmuştur. Amsterdam Antlaşmasının 2. ve 3. maddelerinde, Birliğin amaçları ve görevleri arasında eşitsizlikleri yok etmek kadın ve erkekler arasında eşitliği geliştirmek açıkça ifade edilmektedir.
AB Komisyonu, Amsterdam Anlaşmasının sağladığı yasal temele dayanarak 2001-2005 yıllarını kapsayan dönem için, Birliğin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Çerçeve Stratejisini hazırlamıştır. Çerçeve strateji belgesinde, demokrasinin AB’ye hem üye hem de aday ülkeler için temel bir değer olduğu ve Birliğin kalkınma politikalarında anahtar rol oynadığı belirtilerek, AB’nin bu demokrasi anlayışının tam anlamıyla gerçekleşebilmesinin tüm vatandaşların, kadınların ve erkeklerin ekonomide/karar alma mekanizmalarında/sosyal/siyasal ve kültürel hayatın her alanında eşit olarak temsil edilebilmelerinden geçtiği vurgulanmıştır. Hayatın her alanına eşit olarak katılım ve temsilin sağlanabilmesinin ise kadınların ve erkeklerin hayatlarını doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyecek politikaların toplumsal cinsiyet eşitliğini hedeflemesi, politikalar oluşturulurken ve uygulanılırken kadınların ilgi, ihtiyaç ve isteklerinin erkeklerinki ile aynı önemde olduğunun dikkate alınması gereği üzerinde durulmuştur. Belgede sürmekte olan eşitsizliklerin ortadan kaldırılması için ise, kadınların lehine özel önlemler alınması gerektiği dikkate alınmıştır.
Ayrıca üye devletlerden toplumsal cinsiyet analizi yapmaları için bilgi toplamaları ve bilgileri işlemeleri istenmiş, toplumsal cinsiyet eşitliği anlayışı ile istihdam, bütçe, kalkınma politikalarını yapılandırmaları ve bu anlayışı uygulamaya geçirebilmek amacıyla eğitim yapmaları istenmiştir. Üye devletlerden, sağlık ve eğitim alanlarında da toplumsal cinsiyet eşitliği anlayışının yerleştirilmesi istenmiştir. Birliğe üye ve aday ülkelerde kadının insan haklarını vurgulayan ve destekleyen bilinç arttırma kampanyaları yapmaları istenmiştir. Birliğin toplumsal cinsiyet eşitliği çerçeve stratejisi hakkındaki bilgilere
http://europa.eu.int/scadplus/leg/en/cha/c10932.htm adresinden ulaşılabilir.
AB MÜKTESEBATININ ÜSTLENİLMESİNE İLİŞKİN ULUSAL PROGRAMDA
TÜRKİYE’NİN KADIN ERKEK EŞİTLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK TAAHHÜTLERİ
Türkiye, AB uyum sürecine yönelik olarak 2005 yılı sonuna kadar yapacağı çalışmaları, 24 Temmuz 2003 tarihinde uygulanmaya başlanan “Türkiye Cumhuriyeti AB Müktesebatının ÜstlenilmesineİlişkinUlusalProgramı”ında
http://www.abgs.gov.tr/up2003/up.htm belirlemiştir. 2005 yılı sonuna kadar kadın erkek eşitliğinin sağlanmasına yönelik taahhütler, anılan programın 2. bölümü (Siyasi Kriterler) ile 13. Bölümü (Sosyal Politika ve İstihdam) içinde yer almaktadır. Ulusal Programın Siyasi Kriterler (Bölüm II) Tüm Bireylerin, Ayrım Yapılmaksızın Tüm Temel Hak ve Özgürlüklerin Tam Olarak Yararlandırılmasından söz edilen 7. kısmında “kadın-erkek eşitliğinin özellikle uygulamada sağlanması bir öncelik alanı olacaktır” ibaresi yer almaktadır.
Kadın-erkek eşitliği ve ayrımcılığın önlenmesi başlıkları Ulusal Programın Sosyal Politika ve İstihdam (13. Bölüm)’ündedir. 2004 yılının üçüncü çeyreğine ve 2005 yılı sonuna kadar uyum sağlanması gereken AB mevzuatı, 13.1.4, 13.1.5 alt bölümlerinde yer almış, uyumu sağlayacak sorumlu kuruluş olarak Çalışma ve sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü belirlenmiştir.
Genel Müdürlük ülkemizde doğum izinleri hakkını tanıyan yasaların, AB mevzuatına uyumunda (Ulusal Program, Bölüm 13.1.4-5,6) sorumlu kuruluş olarak yer almaktadır. Ulusal Programın hayata geçirilmesi için yapılması gerekenler bölümünde (Ulusal Program sf:501) Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğünün kurumsal yasal temelinin güçlendirilmesinin 2004 yılında gerçekleştirileceği yer almaktadır.
Ulusal programdaki taahhütler doğrultusunda, Genel Müdürlüğün Teşkilat Yasasının çıkarılması için çalışmalar sürdürülmektedir. Teşkilat Yasa Tasarısı TBMM Genel Kurulundadır.
Doğum izinlerini yeniden düzenleyen ve ebeveyn izni hakkını getiren Yasa Tasarısı Taslağı, AB Konseyinin ilişkin direktifleri dikkate alınarak, Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmıştır. “Devlet Memurları Kanunu, İş Kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu ve Emekli Sandığı Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarı Taslağı” adlı taslak, Başbakan Yardımcılıkları, Devlet Bakanlıkları, Bakanlıklar, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görüşleri alınarak yeniden düzenlenmiş ve 12 Mart 2002 tarihinde Başbakanlığa sunulmuştur. 3 Kasım 2002’deki seçimler sonrasında kurulan 58. ve 59. Hükümetler döneminde tasarı taslağının atıfta bulunduğu İş Kanunu ile Emekli Sandığı Kanunu’nda farklı düzenlemelere gidilmesi nedeniyle, taslak yeniden gözden geçirilerek bir kez daha ilgili kurumların görüşüne sunulmuş; kurumlardan gelen görüşler doğrultusunda Tasarı Taslağı düzeltilerek Başbakanlığa sunulmuştur
Konsey Direktiflerinin, doğum izinleri ve ebeveyn izni dışında kalanlarının mevzuat uyum çalışmaları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından sürdürülmektedir.
Her türlü haberleşme için:
Meşrutiyet Caddesi No:19 Bakanlıklar/Ankara, 06550, Türkiye
Telefon: 90-312-419 29 79/ 157 veya 144 Faks: 90-312-418 49 17
http://www.kssgm.gov.tr
info@kssgm.gov.tr
